Rahmizade Bâhâeddin Bediz, Osmanlı İmparatorluğu ve erken Cumhuriyet döneminin en önemli fotoğrafçılarından biridir. Kendisi, fotoğraf sanatını Osmanlı’da ve sonrasında Türkiye Cumhuriyeti’nde fotoğrafı popülerleştiren bir öncü olarak kabul edilir. Bu makale, Bediz’in hayatını, kariyerini ve fotoğrafçılığa yaptığı katkıları ele alacak. Osmanlı İmparatorluğu’nun son günlerinden, Türkiye’nin modernleşme sürecine kadar uzanan bir dönemi kapsayan çalışmaları, hem tarihi hem de sanatsal açıdan büyük bir öneme sahiptir. Bediz’in mirası, onun gözünden bir dönemi anlamamıza olanak tanır.
Rahmizade Bahaeddin Bediz Kimdir?
Rahmizade Bâhâeddin (Soyadı Kanunundan sonra Bahaeddin Rahmi Bediz), Osmanlı İmparatorluğu ve erken Cumhuriyet döneminin önde gelen fotoğrafçılarından biridir. Girit Türkü bir aileden gelen Bediz, Galatasaray Lisesi’nden mezun olduktan sonra fotoğrafçılıkla ilgilenmeye başlamıştır. O dönemde Girit’te kitapçılık ve kırtasiyecilik yaparken fotoğrafçılığa adım atmıştır. Hem sanatsal hem de tarihi açıdan önemli eserler bırakan Bediz, döneminin toplumsal ve kültürel yansımalarını gözler önüne seren çalışmalarıyla tanınmaktadır.
Gençlik Yılları ve Fotoğrafla Tanışma
Rahmizade Bâhâeddin Bediz, varlıklı bir Girit Türk ailesinin çocuğu olarak 19 Haziran 1875’te İstanbul’da doğdu. Ortaöğrenimini Hanya’da tamamladıktan sonra, prestijli Galatasaray Lisesi’ne (Mekteb-i Sultanî) devam etti ve 1895’te mezun oldu. Ailesinin memurluk konusundaki ısrarına rağmen, memleketine dönerek Hanya’da kitapçılık ve kırtasiyecilik yapmaya başladı. Fotoğrafçılığa olan ilgisini bu dönemde geliştirdi ve Girit’te bu sanatı kırtasiyecilik işiyle eşzamanlı olarak icra etmeye başladı. Bu, Bediz’in fotoğrafçılık kariyerinin başlangıcıydı.
Girit Yılları
Bahaeddin Bediz, fotoğrafçılıkta ilk derslerini ressam Bahriyeli İsmail Hakkı Bey’den aldı. Girit, Kandiye’de açtığı kırtasiye dükkanının vitrinine koyduğu fotoğraf makinesi sayesinde bu alana adım attı. İtalyan müşterilerin ilgisi üzerine fotoğraf çekmeye başladı ve bu, meslek yaşamının başlangıcı oldu. Sir Arthur John Evans’ın Knossos kazılarında da fotoğraf çekti. Girit döneminin en etkili çalışması, adanın sosyal yaşamını ve doğal güzelliklerini yansıtan 201 parçalık kartpostal serisi oldu. Girit’in Yunanistan’a katılmasının ardından, 1909’da işini kalfası Hamza Rüstem’e devrederek Girit’ten ayrıldı.
İstanbul Yılları
1910 yılında İstanbul’a gelen Rahmizade Bâhâeddin, kısa sürede şehirde bir fotoğrafhane açarak çalışmalarına başladı. Anavatanında çalışma isteği, onu İstanbul’a getiren ana motivasyon kaynağıydı. İstanbul’da açtığı fotoğrafhane, kariyerindeki önemli bir dönüm noktası oldu ve Türk fotoğrafçılığının gelişimine büyük katkılar sağladı.
Resne Fotoğrafhanesi
Rahmizade Bâhâeddin, İstanbul Valiliği karşısında Resne Fotoğrafhanesi’ni açtı. Bu adı, Meşrutiyet kahramanlarından Niyazi Bey’in doğduğu Resne kasabasından alarak, ona olan hayranlığını yansıttı. Fotoğrafhanesi, dönemin gayrimüslim fotoğrafçılarının yoğun olduğu Pera (Beyoğlu) Caddesi yerine, tarihi yarımadada Babıali Caddesi’nde kuruldu. Rahmizade Bâhâeddin daha sonra Üsküdar ve Bahçekapı’da şubeler açarak işini genişletti. Resne Fotoğrafhanesi, bir işletmeden öte, genç fotoğrafçı ustalarının yetiştiği bir eğitim merkezi gibi işlev gördü.
Resne Fotoğrafhanesi, Türk Müslüman gençlerin fotoğrafçılık alanında çalışmalar yapmalarına imkan tanıdı. Fotoğrafçılık Osmanlı İmparatorluğu’nda ilk olarak gayrimüslimler arasında popülerdi, bu durum Türk Müslümanların bu alanda çalışmasını engelliyordu. Rahmizade Bâhâeddin’in stüdyosu, bu engeli aşarak Türk Müslüman gençler için fotoğrafçılık alanında önemli bir fırsat sunmuştur.
Resne Fotoğrafhanesi Nasıl Ün Kazandı?
Resna Fotoğrafhanesi, titiz ve kaliteli iş yapma prensibiyle öne çıktı ve ünü tüm Türkiye’ye yayıldı. Özellikle portre çalışmalarında dönemin tanınmış kişiliklerinin karakteristik özelliklerini vurgulayan fotoğraflarla tanındı. İstanbul’un kentsel ve mimari güzelliklerini, tarihi ve kültürel yönlerini yansıtan manzara ve şehir fotoğrafları çekerek, şehrin değişen yüzünü belgeledi. Günlük yaşamda insanların doğal ve spontan anlarını yakalayan çalışmalarıyla dönemin sosyal yapısına dair değerli bilgiler sundu. Osmanlı’nın son dönemlerinden Cumhuriyet’in ilk yıllarına kadar olan süreçte, tarihi olayları ve toplumsal değişimleri belgeleyen fotoğraflar üreterek dönemin tarihine ışık tuttu.
Resne Fotoğrafhanesi Neden Önemli?
Resne Fotoğrafhanesi’nin kuruluşu, Osmanlı İmparatorluğu’nda fotoğrafçılığın gayrimüslimlerden Müslüman Türklere geçişinde sembolik bir dönemeç olmuştur. Bu stüdyo, Batı kültürünün etkilerini bünyesinde barındıran, ancak yerel bir ruhla harmanlayan Bahaeddin Bediz’in rehberliğinde pek çok kalfanın yetişmesine sahne olmuştur. O dönemde, batı tekniklerini ve estetiğini özümsemiş bir usta olan Bediz, stüdyosunda amatörlere karanlık oda teknikleri ve fotoğraf rötuşu gibi konularda eğitimler vermiştir. Bu eğitimler, fotoğraf sanatının sadece bir meslek değil, aynı zamanda bir sanat dalı olarak görülmesini sağlamış, genç sanatçılara bu alanda kendilerini ifade etme fırsatı sunmuştur.
Resne Fotoğrafhanesi, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçişin kritik yıllarında, fotoğrafçılığın toplumun geniş kesimleri tarafından benimsenmesine öncülük etmiştir. Bu süreçte, fotoğrafçılık, sadece elit kesimlerin erişebildiği bir lüks olmaktan çıkıp, geniş halk kitlelerinin yaşamını, kültürünü ve tarihini kaydetme aracı haline gelmiştir. Bediz ve onun yetiştirdiği fotoğrafçılar, Osmanlı toplumunun çeşitli sosyal ve kültürel yönlerini objektiflerine yansıtmış, bu sayede gelecek nesiller için paha biçilmez görsel belgeler üretmişlerdir.
Fotoğrafhanede yetişen ustalar ve Bediz’in kendisi, dönemin İstanbul’unun, İzmir’inin ve diğer şehirlerinin kentsel dokusunu, mimarisini ve günlük yaşamın dinamiklerini gözler önüne sermişlerdir. Bu çalışmalar, o dönemin sosyo-kültürel yapısını ve değişimini anlamada kilit rol oynamıştır. Örneğin, Bediz’in şehir manzaraları ve sokak sahneleri, dönemin sosyal yapısını, insanların günlük rutinlerini ve o döneme özgü giyim tarzlarını detaylarıyla yansıtmıştır. Aynı zamanda, toplumsal değişimin ve modernleşmenin simgeleri olarak, yeni kurulan Cumhuriyet’in sembollerini ve mimari yapılarını da belgelemiştir.
Resne Fotoğrafhanesi’nin katkıları, Bahaeddin Bediz’in ölümünden sonra da devam etmiştir. Bediz’in mirası, Türkiye’nin modern fotoğrafçılık tarihinde derin izler bırakmış ve gelecek kuşaklara ilham kaynağı olmuştur. Böylece, Resne Fotoğrafhanesi, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türkiye’nin görsel belleğinin oluşumunda sadece bir köprü değil, aynı zamanda sağlam bir temel oluşturmuştur. Bu temel üzerine kurulan modern Türk fotoğrafçılığı, Bediz’in sanatsal ve mesleki mirası sayesinde ulusal kimliğin ve tarihin korunmasında önemli bir rol üstlenmiştir.
İlk Müslüman Türk Fotoğrafçı Bahaeddin Rahmi Bediz
Rahmizade Bâhâeddin, kendi otobiyografisinde, kendisini ilk Müslüman Türk fotoğrafçı olarak tanımlamanın şerefine sahip olmadığını belirtir. Kendi ifadelerine göre, Girit’in Hanya şehrinde Salih ve Resmo kasabasında Üskübizade Ali adında vatandaşların fotoğrafçılık yaptıklarını öğrenmiş ve bu şerefi bu iki kişiden birine verilmesi gerektiğini düşünmüştür. İstanbul’a fotoğrafhane açmak için 1909’da geldiğinde, Beyazıt’ta daha önce kapanmış olan bir fotoğrafhanenin varlığını keşfettiğini belirtir. Bu fotoğrafhanenin emekli bir bahriyeli Osmanlı askeri tarafından işletildiğini öğrendi.
Peki kendi anlatısında bile kabul etmediği halde neden Bahaeddin Bediz ilk müslüman Türk fotoğrafçı olarak kabul edilmekte? Gelin bu soruya cevap arayalım:
Neden İlk Müslüman Türk Fotoğrafçı Olarak Kabul Ediliyor?
Rahmizade Bâhâeddin, “ilk Müslüman Türk fotoğrafçı” olarak anılmasının en büyük nedeni, bu alanda en çok etki bırakan sanatçı olmasıdır. Sadece bir fotoğrafhane işletmekle kalmayıp, dönemi belgelemesi, birçok sanatçı yetiştirmesi ve işine olan aşkı ve özenli çalışması ile tanınır. Bu yönleriyle, Türk fotoğrafçılığında unutulmaz bir iz bırakmıştır.
- Fotoğrafçılığı popülerleştiren ve Türk Müslüman gençlere bu alanda yol açan kişi olarak bilinir.
- Fotoğrafhanesi, gayrimüslimlerden Müslüman Türklere geçen mesleki bir köprü oluşturdu.
- Bediz, dönemin önemli kişiliklerinin karakteristik özelliklerini vurgulayan portreler ve İstanbul’un dönüşümünü belgeleyen eserler üretti. Bu ürettiği eserler fotoğrafçılık alanındaki önemi ve etkisini şüphesiz kendisinden önce bu mesleğe atılan Müslüman Türklerden daha ileri taşıdı.
- Kendi otobiyografisinde, bu unvanı kabul etmekten çekindiğini belirtir, daha önceki Müslüman Türk fotoğrafçılarına saygı gösterir.
Resne Fotoğrafhanesi’nin İzmire Taşınması
Rahmizade Bâhâeddin, çeşitli semtlerdeki çalışma yerlerine ulaşma güçlüğü ve İstanbul’un yabancı milletler tarafından işgal altında olması nedeniyle iş koşullarının zorlaşması sebebiyle, 1924 yılında fotoğrafhanesini sinema film operatörü Hüseyin Ali Rıza Bey’e devretmek zorunda kaldı. Daha sonra iş yaşamını oğluyla birlikte İzmir’de sürdürmeye karar verdi. Resne Fotoğrafhanesi’ni İzmir’de aynı isimle devam ettirdi.
Bahaettin Rahmi Bediz’in İstanbul’daki çalışmalarından sonra İzmir’e taşınması, bu şehir için büyük bir şans oldu. İzmir’de çektiği fotoğraflar, şehrin görsel hafızasında önemli bir yer tutmaktadır. Cumhuriyet’in ilk yıllarında İzmir’i büyük bir özenle kaydeden Bediz, bu dönemin görsel kayıtlarına katkıda bulunmuştur.
Ankara’ya Taşınması
İzmir’deki Resne stüdyosunu kapatan Bediz, 1935 yılında Bahaettin Rahmi Bediz, ani bir kararla Ankara’ya taşındı ve burada Otopus Fotoğraf Stüdyosunu kurdu. Bu taşınmanın nedeni, çocuklarının eğitimi olduğu düşünülmektedir. İki yıl sonra Türk Tarih Kurumu’ndan iş teklifi aldı ve fotoğraf departmanının yöneticisi olarak çalışmaya başladı. 62 yaşında ailesinin isteği üzerine memuriyete geçiş yaparak stüdyo fotoğrafçılığına veda etti.
Emekliliği İstanbula Dönüşü ve Vefatı
Türk Tarih Kurumu’ndaki görevinin ardından Bahaettin Rahmi Bediz, İstanbul’a geri dönmüştür, ancak artık bir stüdyo kurmamış veya fotoğrafçılık alanında çalışmamıştır. 1951 yılında 76 yaşındayken İstanbul’da vefat eden Bediz, ardında Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye Cumhuriyeti’nin tarihine ışık tutan önemli fotoğraflar bırakmıştır.
Bahaeddin Bediz Öncesi ve Sonrası Osmanlı’da Fotoğraf Sanatı
Bahaeddin Bediz öncesinde, Osmanlı İmparatorluğu’nda fotoğrafçılık, genellikle gayrimüslim ve yabancı sanatçılar tarafından icra edilen bir sanat olarak algılanıyordu. 19. yüzyılın ortalarında Batı’dan gelen ve özellikle Kırım Savaşı sırasında popülerleşen fotoğrafçılık, Osmanlı toplumunda yeni bir görsel kültürün yayılmasını sağlamıştı. Bu dönemde İstanbul’daki az sayıda fotoğraf stüdyosu, çoğunlukla yabancılar tarafından işletilmekteydi ve fotoğrafçılık, elit bir azınlığın tekelinde bir meslek olarak kabul ediliyordu.
Bahaeddin Bediz’in Resne Fotoğrafhanesi’ni açması ve bu alanda gösterdiği başarılar, fotoğraf sanatının Türk Müslümanlar arasında yayılmasını hızlandırmış ve bu alanda bir dönüşümün fitilini ateşlemiştir. Fotoğrafçılığı, azınlık ve elit bir uğraştan alıp halka mal eden ve modern Türkiye’nin vizyonunu şekillendiren bir araç olarak konumlandıran Bediz, meslektaşlarına örnek olmuş ve birçok genç sanatçının yetişmesine öncülük etmiştir. Bediz’in etkisiyle, fotoğrafçılık sanatı, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçiş sürecinde toplumsal ve kültürel değişimleri belgeleyen önemli bir medyuma dönüşmüştür.
Bediz’in vefatından sonra, onun açtığı yolda ilerleyen Türk fotoğrafçılar, bu sanatı daha da ileri taşımış ve Türkiye’nin modernleşme sürecinde kültürel bir miras olarak fotoğrafçılığı perçinlemişlerdir. Bediz’in eserleri, bu dönemdeki sosyal ve tarihi olayların yanı sıra günlük yaşamın ve şehirlerin dönüşümünün canlı tanıkları olarak kalmaya devam etmektedir. Böylece Bediz, Osmanlı’da fotoğraf sanatının hem bir öncüsü hem de dönüştürücü bir gücü olarak tarih sahnesindeki yerini almıştır.
Özet
Bahaettin Rahmi Bediz, Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerinden Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarına kadar uzanan bir zaman diliminde sanatını icra etmiş, 1875 yılında İstanbul’da doğmuş, gençlik yıllarında Girit’te fotoğrafçılığa adım atmış ve İstanbul’a dönerek Resne Fotoğrafhanesi’ni açmıştır. Bu stüdyo, o dönemde azınlıkların hakimiyetindeki fotoğrafçılık mesleğinin Müslüman Türkler arasında yayılmasına öncülük etmiş, Bediz ise İstanbul ve İzmir’de çektiği fotoğraflarla şehirlerin tarihi ve kültürel yansımalarını ölümsüzleştirmiştir. Ankara’ya taşınarak Otopus Fotoğraf Stüdyosunu kuran ve Türk Tarih Kurumu’nda yöneticilik yapan Bediz, 1951’de hayata veda etmiş ve ardında Osmanlı’dan Cumhuriyet’e uzanan dönemleri kapsayan değerli bir görsel arşiv bırakmıştır.
